Նախիջևանը հարկային և վարչական ազատ գոտու վերածելու գործընթացը Հայաստանի համար պարունակում է մի շարք լուրջ ռիսկեր. Շիրազ Խաչատրյան
■ Այս համատեքստում Տավուշի և Նախիջևանի թևերում «անկլավների» վերադարձի թեմայի ակտիվացումը պարունակում է՝ ինչպես ռազմական, այնպես էլ՝ քաղաքական ու տնտեսական ռիսկեր։ Ռազմական առումով այս գործընթացը կարող է էլ ավելի խախտել ուժերի հավասարակշռությունը սահմանային գծում, ստեղծելով նոր «ճնշման» կետեր Հայաստանի տարածքում։
■ Այո, Նախիջևանում հայտարարած լայնածավալ հարկային արտոնությունները միայն տնտեսական բնույթի նախաձեռնություն չեն, դրանք միանշանակ նաև Նախիջևանի բնակեցման և ժողովրդագրական քաղաքականության փոփոխության մասին են։ Պարզ երևում է, որ Ալիևը լիակատար վերահսկողություն է հաստատել ինքնավար հանրապետության նկատմամբ ոչ միայն քաղաքական, այլ նաև տնտեսական և կառավարչական մակարդակներում։
Միևնույն ժամանակ Նախիջևանը վերածվել է թուրք-ադրբեջանական համատեղ հարթակի, որտեղ թուրքական բիզնեսը, ռազմական ներկայությունը և մշակութային ազդեցությունը զգալիորեն աճել են։ Եթե Նախիջևանը վերածվում է հարկային և վարչական ազատ գոտու, ապա ժամանակի ընթացքում այնտեղ անխուսափելիորեն ավելանալու է թուրքական կապիտալի ներգրավվածությունը, աճելու է նաև բնակչության թիվը։ Այս ամենը նպաստելու է նրան, որ ձևավորվելու է համաթուրքական տնտեսական միջանցք՝ կայուն սոցիալ-տնտեսական հիմքով, որն էլ լինելու է Թուրքիայի և Ադրբեջանի երկարաժամկետ տարածաշրջանային նախագծերի առանցքային հենակետը։
Իսկ Հայաստանի համար այս գործընթացը պարունակում է մի շարք լուրջ ռիսկեր։ Նախ՝ դա խորացնում է թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ազդեցությունը մեր անմիջական հարևանությամբ և թույլ է տալիս Բաքվին ամրապնդել իր դիրքերը հարավարևմտյան սահմանային ուղղությամբ՝ փաստացի «փակելով» Հայաստանի մուտքը դեպի Իրան և վերահսկելով հարավային հաղորդակցական հնարավորությունները։ Երկրորդ՝ Նախիջևանի այս «նոր մոդելը» կարող է դիտվել որպես նախադեպ՝ հետագայում նմանատիպ ազատ տնտեսական գոտիներ ստեղծելու նաև այն տարածքներում, որոնք Ադրբեջանը կարող է ստանալ սահմանազատման շրջանակներում։ Օրինակ՝ վերը նշածս անկլավային տարածքներում։ Իսկ դա արդեն նշանակում է՝ Հայաստանի սահմանների մոտ կարող են ձևավորվել նոր տնտեսական-լոգիստիկ կենտրոններ՝ ամբողջությամբ թուրքական և ադրբեջանական վերահսկողության տակ։
■ Այս համատեքստում Տավուշի և Նախիջևանի թևերում «անկլավների» վերադարձի թեմայի ակտիվացումը պարունակում է՝ ինչպես ռազմական, այնպես էլ՝ քաղաքական ու տնտեսական ռիսկեր։ Ռազմական առումով այս գործընթացը կարող է էլ ավելի խախտել ուժերի հավասարակշռությունը սահմանային գծում, ստեղծելով նոր «ճնշման» կետեր Հայաստանի տարածքում։
■ Այո, Նախիջևանում հայտարարած լայնածավալ հարկային արտոնությունները միայն տնտեսական բնույթի նախաձեռնություն չեն, դրանք միանշանակ նաև Նախիջևանի բնակեցման և ժողովրդագրական քաղաքականության փոփոխության մասին են։ Պարզ երևում է, որ Ալիևը լիակատար վերահսկողություն է հաստատել ինքնավար հանրապետության նկատմամբ ոչ միայն քաղաքական, այլ նաև տնտեսական և կառավարչական մակարդակներում։
Միևնույն ժամանակ Նախիջևանը վերածվել է թուրք-ադրբեջանական համատեղ հարթակի, որտեղ թուրքական բիզնեսը, ռազմական ներկայությունը և մշակութային ազդեցությունը զգալիորեն աճել են։ Եթե Նախիջևանը վերածվում է հարկային և վարչական ազատ գոտու, ապա ժամանակի ընթացքում այնտեղ անխուսափելիորեն ավելանալու է թուրքական կապիտալի ներգրավվածությունը, աճելու է նաև բնակչության թիվը։ Այս ամենը նպաստելու է նրան, որ ձևավորվելու է համաթուրքական տնտեսական միջանցք՝ կայուն սոցիալ-տնտեսական հիմքով, որն էլ լինելու է Թուրքիայի և Ադրբեջանի երկարաժամկետ տարածաշրջանային նախագծերի առանցքային հենակետը։
Իսկ Հայաստանի համար այս գործընթացը պարունակում է մի շարք լուրջ ռիսկեր։ Նախ՝ դա խորացնում է թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ազդեցությունը մեր անմիջական հարևանությամբ և թույլ է տալիս Բաքվին ամրապնդել իր դիրքերը հարավարևմտյան սահմանային ուղղությամբ՝ փաստացի «փակելով» Հայաստանի մուտքը դեպի Իրան և վերահսկելով հարավային հաղորդակցական հնարավորությունները։ Երկրորդ՝ Նախիջևանի այս «նոր մոդելը» կարող է դիտվել որպես նախադեպ՝ հետագայում նմանատիպ ազատ տնտեսական գոտիներ ստեղծելու նաև այն տարածքներում, որոնք Ադրբեջանը կարող է ստանալ սահմանազատման շրջանակներում։ Օրինակ՝ վերը նշածս անկլավային տարածքներում։ Իսկ դա արդեն նշանակում է՝ Հայաստանի սահմանների մոտ կարող են ձևավորվել նոր տնտեսական-լոգիստիկ կենտրոններ՝ ամբողջությամբ թուրքական և ադրբեջանական վերահսկողության տակ։
Թողնել պատասխան