⚡️⚡️ 44-օրյա պատերազմից հետո ամենից հաճախ հնչող մտքերից էր այն, որ Հայաստանը վարեց «ոչմիթիզական» քաղաքականություն ու հետեւանքը եղավ այն, որ հասանք պատերազմի: Դրանք էլ ուղեկցվում էին «Արցախը Հայաստան է, եւ վերջ»-ի, «Նոր պատերազմ, նոր տարածքներ»-ի հիշատակումներով, որպես պատերազմ բերած հավելյալ պատճառներ: Այն դեպքում, երբ գործնական, իրական քաղաքականության ռեժիմում Հայաստանը երբեք չի վարել «ոչմիթիզական» քաղաքականություն, երբեք:
Դիվանագիտական մարտավարության, ռազմավարության, հռետորաբանության հնարավոր սխալների, վրիպումների, բացթողումների, մարտավարական, ռազմավարական մոտեցումների, եւ այլնի մասին խոսակցությունը, քննարկումը, բանավեճը՝ շատ կարեւոր են: Ցավոք, մեզանում դա տեղ չունեցած մշակույթ է, հակառակ պարագայում բոլորովին այլ կլիներ ոչ միայն Արցախի ճակատագիրը, այլ Հայաստանի պետական ընթացքն ընդհանրապես:
Բայց, այդ ամենով հանդերձ, խիստ ապակառուցողական եւ վտանգավոր են խոսակցությունները, որոնք պայմանավորված լինելով կամ ներքաղաքական կոնյուկտուրայով, կամ ներանձնային հարաբերություններ պարզելով, կամ որեւէ մեկի փառասիրությանը, սնապարծությանը հագուրդ տալով, կամ էլ պարզապես արցախյան հարցի լայն համատեքստի գնահատականի հարցում քաղաքական անհամարժեքությամբ, ըստ էության պատերազմի պատասխանատվությունը դնում են Հայաստանի վրա եւ ուղղակի, թե անուղղակի արդարացնում են ագրեսոր Ադրբեջանին:
Ադրբեջանը չի ունեցել եւ չունի ագրեսիայի որեւէ լեգիտիմ պատճառ: Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը կարող է թույլ տված լինել շատ դիվանագիտական սխալներ, բայց դրանք ագրեսիայի պատճառ չեն:
Ադրբեջանի ագրեսիայի, ու դրա միջազգային «լեգիտիմության» պատճառը աշխարհաքաղաքական իրողությունների դասավորությունն էր, որը Թուրքիային թույլ տվեց տալ պատերազմի հրամանն ու մտնել Կովկաս:
Նոր պատերազմը կարող է լինել Թուրքիային Կովկասից հանելու համար: Եվ այդ պատերազմը լինելու համար ոչ մի նշանակություն չունի՝ Հայաստանը մնում է նոյեմբերի 9-ի հայտարարության կողմ, թե՞ դուրս է գալիս: Եթե իրադարձություններն ու հանգամանքները դասավորվեն այնպես, եթե մի շարք խաղացողների շահերը դասավորվեն այնպես, որ առաջանա այդ պատերազմի հրամայականը, ապա՝ Հայաստանը մնա նոյեմբերի 9-ի մեջ, թե դուրս գա դրանից, դա չի փոխելու ոչինչ:
Մի քիչ կոպիտ չհնչի, բայց լսել եք հայտնի անեկդոտը՝ «բա ինչի՞ գլխարկ չես դրել»: Հայաստանն այսօր այդ անեկդոտի հերոսի վիճակում է: Ինչու՛՛ է այդ վիճակում, խոսենք, քննարկենք, բանավիճենք, բայց մենք մեզ չխաբենք, թե Հայաստանն է Կովկասում որեւէ հարց լուծելու «բանալին» կամ առավել եւս պատերազմ լինել-չլինել որոշողը:
Կրկնեմ, որեւէ երկրի հանդեպ որեւէ այլ երկրի ագրեսիայի միջազգային «լեգիտիմությունը» որոշողը ոչ թե թղթերն են, այլ շահերը: Թող Ռուսաստանն բերի օրինակ հազար թուղթ, ոչ ոք դա չի ընդունելու, եթե չբխի իրենց շահից՝ ու տեսնում ենք դա: Իսկ, եթե բխի շահերից, ապա թղթեր ոչ միայն կարժանանան հավանության, այլ չեղած պարագայում անգամ կգտնվեն, կպեղվեն, գգետնի տակից էլ կհանվեն: Իսկ «համաշխարհային գետնի տակ» կան հազար տեսակ թղթեր, ըստ իրավիճակ եւ ուժերի հարաբերակցության:
Ըստ այդմ, Հայաստանից պահանջվողը քաղաքական զարգացումների տրամաբանությունը ամբողջական չափելն ու ընկալելն է, ու այդ տրամաբանությունը ոչ թե՝ արդեն ավելի մանր ներքաղաքական հաշվարկների ենթարկեցնելը, այլ ներքաղաքական օրակարգերը այդ ավելի մեծ չափերին ու մասշտաբներին բերելը, որպեսզի դրսից դրանք նկատվեն, մենք՝ նկատվենք:
Սա այն մասին չէ, որ թղթերը կարեւոր չեն: Բոլոր թղթերն են կարեւոր: Բայց, առանցքայինն այն է, որ, ոչ թե թղթերով չափենք իրականությունը, այլ իրականությամբ, իրողություններով չափենք թղթերը:
Դիվանագիտական մարտավարության, ռազմավարության, հռետորաբանության հնարավոր սխալների, վրիպումների, բացթողումների, մարտավարական, ռազմավարական մոտեցումների, եւ այլնի մասին խոսակցությունը, քննարկումը, բանավեճը՝ շատ կարեւոր են: Ցավոք, մեզանում դա տեղ չունեցած մշակույթ է, հակառակ պարագայում բոլորովին այլ կլիներ ոչ միայն Արցախի ճակատագիրը, այլ Հայաստանի պետական ընթացքն ընդհանրապես:
Բայց, այդ ամենով հանդերձ, խիստ ապակառուցողական եւ վտանգավոր են խոսակցությունները, որոնք պայմանավորված լինելով կամ ներքաղաքական կոնյուկտուրայով, կամ ներանձնային հարաբերություններ պարզելով, կամ որեւէ մեկի փառասիրությանը, սնապարծությանը հագուրդ տալով, կամ էլ պարզապես արցախյան հարցի լայն համատեքստի գնահատականի հարցում քաղաքական անհամարժեքությամբ, ըստ էության պատերազմի պատասխանատվությունը դնում են Հայաստանի վրա եւ ուղղակի, թե անուղղակի արդարացնում են ագրեսոր Ադրբեջանին:
Ադրբեջանը չի ունեցել եւ չունի ագրեսիայի որեւէ լեգիտիմ պատճառ: Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը կարող է թույլ տված լինել շատ դիվանագիտական սխալներ, բայց դրանք ագրեսիայի պատճառ չեն:
Ադրբեջանի ագրեսիայի, ու դրա միջազգային «լեգիտիմության» պատճառը աշխարհաքաղաքական իրողությունների դասավորությունն էր, որը Թուրքիային թույլ տվեց տալ պատերազմի հրամանն ու մտնել Կովկաս:
Նոր պատերազմը կարող է լինել Թուրքիային Կովկասից հանելու համար: Եվ այդ պատերազմը լինելու համար ոչ մի նշանակություն չունի՝ Հայաստանը մնում է նոյեմբերի 9-ի հայտարարության կողմ, թե՞ դուրս է գալիս: Եթե իրադարձություններն ու հանգամանքները դասավորվեն այնպես, եթե մի շարք խաղացողների շահերը դասավորվեն այնպես, որ առաջանա այդ պատերազմի հրամայականը, ապա՝ Հայաստանը մնա նոյեմբերի 9-ի մեջ, թե դուրս գա դրանից, դա չի փոխելու ոչինչ:
Մի քիչ կոպիտ չհնչի, բայց լսել եք հայտնի անեկդոտը՝ «բա ինչի՞ գլխարկ չես դրել»: Հայաստանն այսօր այդ անեկդոտի հերոսի վիճակում է: Ինչու՛՛ է այդ վիճակում, խոսենք, քննարկենք, բանավիճենք, բայց մենք մեզ չխաբենք, թե Հայաստանն է Կովկասում որեւէ հարց լուծելու «բանալին» կամ առավել եւս պատերազմ լինել-չլինել որոշողը:
Կրկնեմ, որեւէ երկրի հանդեպ որեւէ այլ երկրի ագրեսիայի միջազգային «լեգիտիմությունը» որոշողը ոչ թե թղթերն են, այլ շահերը: Թող Ռուսաստանն բերի օրինակ հազար թուղթ, ոչ ոք դա չի ընդունելու, եթե չբխի իրենց շահից՝ ու տեսնում ենք դա: Իսկ, եթե բխի շահերից, ապա թղթեր ոչ միայն կարժանանան հավանության, այլ չեղած պարագայում անգամ կգտնվեն, կպեղվեն, գգետնի տակից էլ կհանվեն: Իսկ «համաշխարհային գետնի տակ» կան հազար տեսակ թղթեր, ըստ իրավիճակ եւ ուժերի հարաբերակցության:
Ըստ այդմ, Հայաստանից պահանջվողը քաղաքական զարգացումների տրամաբանությունը ամբողջական չափելն ու ընկալելն է, ու այդ տրամաբանությունը ոչ թե՝ արդեն ավելի մանր ներքաղաքական հաշվարկների ենթարկեցնելը, այլ ներքաղաքական օրակարգերը այդ ավելի մեծ չափերին ու մասշտաբներին բերելը, որպեսզի դրսից դրանք նկատվեն, մենք՝ նկատվենք:
Սա այն մասին չէ, որ թղթերը կարեւոր չեն: Բոլոր թղթերն են կարեւոր: Բայց, առանցքայինն այն է, որ, ոչ թե թղթերով չափենք իրականությունը, այլ իրականությամբ, իրողություններով չափենք թղթերը: